ديدگاه اهل سنت درباره مسئله ظهور منجي و حضرت مهدي(عج) چيست؟

اعتقاد به امام زمان(ع) اختصاص به شيعه ندارد، اهل سنت نيز در اين امر با شيعه موافق بوده و روايات زيادي درباره حضرت نقل مي كنند. در تمامي اين احاديث به ظهور آن حضرت اشاره شده است و از گفته هاي علماي اهل سنت، مي توان برداشت كرد، كه مهدي(عج) از اولاد فاطمه(س) است و ظهور خواهد كرد. سويدي مي گويد: اتفاق است، كه مهدي همان باشد، كه در آخرالزمان قيام مي كند و زمين را پر از عدل و داد خواهد كرد.1 خيرالدين آلوسي هم مي نويسد: بر اساس صحيح ترين گفته ها نزد اكثر انديشمندان ظهور مهدي از جمله نشانه هاي قيامت است و نظر برخي از اهل سنت كه آمدن وي را انكار نموده اند، فاقد ارزش و اعتبار است.2 ابن كثير نيز همين عقيده را دارد و وجود مهدي را پذيرفته است.3 در مسئله مهدويت بين اهل سنت و شيعه مشتركاتي فراواني وجود دارد، كه به بعضي از آنها اشاره مي شود: 1. حتمي بودن ظهور و قيام حضرت مهدي 2. نسب حضرت مهدي نسب حضرت در ديدگاه شيعه مشخص است. اما اهل سنت در موارد معيني به آن اشاره كرده اند. 2-1. آن حضرت از اهل بيت و فرزندان رسول خدا(ص) است. ابن ماجه در سنن خود نقل كرده، كه پيامبر فرمود: "المهدي منا اهل البيت يصلحه الله عزوجل في ليلة".4 2-2. حضرت مهدي از نسل حضرت علي(ع) است؛ هيثمي نقل كرده، كه رسول خدا(ص) دست علي(ع) را گرفت و فرمود: "سيخرج من صلب هذا فتي يملأ الارض قسطاً و عدلاً".5 2-3. آن حضرت از نسل فاطمه(س) است؛ ابن ماجه از ام سلمه نقل كرده، كه وي از رسول خدا(ص) شنيده است: "المهدي من ولد فاطمه(س)".6 3. ويژگي هاي جهاني حضرت مهدي(عج) تقريباً تمام اوصافي كه در كتابهاي اهل سنت براي امام ذكر شده، مانند اوصافي مي باشد، كه در كتاب هاي شيعه آمده است. 3-1. قدرتمند بودن حضرت هنگام ظهور؛ در روايات فراواني تأكيد شده، كه حضرت هنگام ظهور قوي و بسيار قدرتمند است.7 3-2. چهره نوراني؛ جُويني از رسول خدا(ص) روايت كرده است: "المهدي من ولدي ... كانّ وجهه كوكب درّي".8 3-3. پيشاني بلند و بيني كشيده؛ صنعاني از رسول خدا(ص) نقل كرده است: "ان المهدي اقني اجلي".9 3-4. حتي در توصيفات ظاهري حضرت هم تشابه زيادي ديده مي شود مانند اينكه بر گونه ي راست مهدي، خالي مشكي وجود دارد.10 3-5. ظهور در چهل سالگي؛ البته از نظر شيعه ظهور حضرت در سن پيري، ولي به هيئت و صورت چهل سالگي است. 4. همنام بودن حضرت مهدي(عج) با پيامبر(ص). اهل سنت و شيعه اتفاق نظر دارند، كه حضرت مهدي همنام رسول خدا(ص) است.11 5. زمينه هاي ظهور 5-1. نااميدي بعضي مردم؛ داود ابن كثير الرقي مي گويد: به حضرت صادق(ع) عرض كردم: اين موضوع (ظهور) براي ما طولاني شد، تا بدان جا كه سينه هاي ما تنگ شده است. فرمود: هنگامي كه نا اميدي از فرج زياد شد، منادي از آسمان به اسم قائم ندا خواهد داد.12 5-2. فراگير شدن ستم؛ رسول خدا(ص) فرموده است: "اگر از دنيا بيش از يك روز باقي نماند، خداوند آن روز را چنان طولاني خواهد كرد، تا اين كه مردي از اهل بيتم برانگيخته شود و زمين را آكنده از عدل و قسط كند. آن گونه كه پر از ظلم و جور شده باشد.13 6. نشانه هاي ظهور 6-1. نداي آسماني؛ رسول خدا(ص) فرمود: در ماه محرم بانگي از آسمان برآيد بدين مضمون كه برگزيده خداوند (مهدي) است، پس سخنش را بشنويد و از او پيروي كنيد.14 6-2. خروج سفياني. 6-3. خسف در بيدا؛ سفياني با لشكري عظيم، به قصد جنگ با حضرت مهدي(عج) عازم مكه مي شود. آنان در بين مكه و مدينه و در محل معروف بيدا به گونه اي معجزه آسا در زمين فرو مي روند.15 7. امور مربوط به ظهور 7-1. اصلاح امر ظهور در يك شب.16 7-2. محل ظهور؛ وجه اشتراك روايات اين است، كه ظهور حضرت از مكه و از كنار كعبه آغاز خواهد شد. 7-3. بيعت ياران حضرت با ايشان، در طليعه ظهور است. 7-4. نزول فرشتگان براي ياري حضرت. 7-5. نزول عيسي و اقتدا به حضرت؛ رسول خدا(ص) فرمود: مهدي مي بيند، كه عيسي فرود آمده و گويا آب از موهايش مي چكد. پس به او مي گويد: جلو برو به نماز بايست. عيسي پاسخ مي دهد: نماز براي شما به پا شده و آنگاه پشت سر مهدي(عج) به نماز مي ايستد.17 8. ويژگي هاي حكومت مهدي(عج) 8-1. عدالت گستري 8-2. رفاه و آسايش عمومي؛ رسول اكرم(ص) فرمود: "مهدي در امت من خواهد بود... مردم در زمان او چنان زندگي خواهند كرد، كه هرگز قبل از آن زندگي نكرده اند.18 8-3. رضايت همگاني از حكومت مهدي19 8-4. امنيت همه جانبه 8-5. غلبه اسلام بر ساير اديان مواردي از اين دست كه اشتراكات ميان اهل سنت و شيعيان در مسئله مهدويت است، فراوان يافت مي شود، كه در اينجا برخي موارد را اشاره كرديم. البته در اين ميان بين شيعه و سني در برخي مسايل مربوط به امام زمان(ع) تفاوت هاي نيز وجود دارد، مانند اينكه برخي اهل سنت تصور مي كنند، امام هنوز متولد نشده و بعد متولد خواهد شد، اما بعضي از آنها نيز با ما هم عقيده اند و باور دارند، كه امام زمان(ع) متولد شده است. براي اطلاع بيشتر شما يك مقاله در اين زمينه آورده ايم: مقاله مهدويّت از ديدگاه اهل سنّت بخش مهدويت تبيان منبع : انديشه قم اعتقاد به ظهور مصلح آخرالزمان كه نامش "مهدي" و از اولاد پيامبر اسلام است، مورد اتّفاق همه فرقه هاي اسلامي است. صاحب كتاب "عون المعبود" كه شرح كتاب سنن ابي داوود است، مي نويسد: بدان كه در طول اعصار، مشهور بين همه اهل اسلام، اين است كه حتماً، در آخرالزمان، مردي از اهل بيت(عليهم السلام) ظهور مي كند كه دين را ياري، و عدل را آشكار مي كند... نامش، مهدي است و عيسي، بعد از مهدي يا هم زمان با مهدي، نزول، و او را در كشتن دجال ياري، و در نماز به او اقتدا مي كند. احاديث مربوط به مهدي (عج) را عدّه اي از بزرگان آورده اند، از آن جمله است، ابوداوود، ترمذي، ابن ماجه، بزار، حاكم، طبراني، ابويعلي. سند اين احاديث، برخي، صحيح و برخي ديگر، حسن و يا ضعيف است.[?] يكي ديگر از علماي اهل سنّت مي نويسد: روايات فراواني درباره ي مهدي (عج) وارد شده به حدّي كه به حدّ تواتر مي رسد. اين امر، در ميان علماي اهل سنّت شيوع دارد، به گونه اي كه از جمله معتقدات آنان به شمار مي آيد. نيز يكي ديگر از علماي اهل سنّت نوشته است: احاديث مهدي(عليه السلام) به طرق گوناگون و متعدّد، از صحابه نقل، و بعد از آنان، از تابعان، نقل شده است، به گونه اي كه مجموع آن ها، مفيد علم قطعي است. به همين دليل، ايمان به ظهور مهدي، واجب است، همان گونه اي كه اين وجوب، در نزد اهل علم ثابت بوده و در عقائد اهل سنت و جماعت، مدوّن شده است.[?] اهل سنّت، كتاب هاي متعدّدي در گردآوري روايات مربوط به امام مهدي (عج) و اين كه در آخرالزمان شخصي به اسم مهدي ظهور خواهد كرد، نوشته اند. تا حدّي كه من اطلاع دارم، اهل سنّت، بيش از سي كتاب در اين باره تأليف كرده اند ابن كثير نيز در البدايه و النهايه مي گويد: مهدي، در آخرالزمان مي آيد و زمين را پر از عدل و قسط مي كند، همان گونه كه پر از جور و ظلم شده است. ما، احاديث مربوط به مهدي را در جلد جداگانه اي گرد آورديم، همان گونه كه ابوداوود در سنن خود، كتاب جداگانه اي را به آن اختصاص داده است.[?] از اين مطالب كه از بزرگان اهل سنّت نقل شد، معلوم مي شود كه مسئله ي مهدويّت و اعتقاد به ظهور مهدي (عج) جزء عقايد ثابت اهل سنّت و جماعت است و احاديث مربوط به ظهور آن حضرت، در ميان آنان، به حدّ تواتر رسيده است. كتاب هاي متعدّد و متنوعي درباره ي ظهور آن حضرت از سوي علماي اهل سنّت تأليف شده است به گونه اي كه شيخ محمّد ايرواني در كتاب الإمام المهدي مي نويسد: اهل سنّت، كتاب هاي متعدّدي در گردآوري روايات مربوط به امام مهدي (عج) و اين كه در آخرالزمان شخصي به اسم مهدي ظهور خواهد كرد، نوشته اند. تا حدّي كه من اطلاع دارم، اهل سنّت، بيش از سي كتاب در اين باره تأليف كرده اند.[?] مشهور بين همه ي اهل اسلام، اين است كه حتماً، در آخرالزمان، مردي از اهل بيت(عليهم السلام) ظهور مي كند كه دين را حمايت، و عدل را آشكار مي كند و مسلمانان از او پيروي مي كنند و او بر ممالك اسلامي استيلا مي يابد. آن شخص، مهدي ناميده مي شود هر چند اين مسئله، مورد اتّفاق اهل سنّت و شيعه است، امّا تعداد انگشت شماري از اهل سنّت، احاديث مربوط به امام مهدي (عج) را ضعيف مي انگارند. مثلاً، ابن خلدون در تاريخ خود، اين احاديث را ضعيف مي شمارد[?] و يا رشيد رضا (مؤلف تفسير المنار) در ذيل آيه ي سي و دوم سوره ي توبه، به ضعيف بودن احاديث مربوط به مهدويت اشاره مي كند.[?]البتّه، اين دو، دليلي بر ادعاي خود نياورده اند و تنها به مطالبي واهي استناد كرده اند. سخنان آن دو، از سوي ديگر علماي اهل سنّت، به شدت ردّ شده است. و در تأليفات علماي شيعه نيز به آن دو پاسخ داده شده است. خود ابن خلدون، در بيان عقيده ي مسلمانان در مورد امام مهدي(عليه السلام)مي نويسد: مشهور بين همه ي اهل اسلام، اين است كه حتماً، در آخرالزمان، مردي از اهل بيت(عليهم السلام) ظهور مي كند كه دين را حمايت، و عدل را آشكار مي كند و مسلمانان از او پيروي مي كنند و او بر ممالك اسلامي استيلا مي يابد. آن شخص، مهدي ناميده مي شود[?]." بنابراين، ضعيف شمردن احاديث از سوي وي خدشه اي بر اتّفاق نظر اهل سنّت در مورد ظهور مهدي (عج) وارد نمي كند زيرا، اين اعتقاد، ناشي از كثرت احاديثي است كه از طرق عامه نقل شده است. ما، در زير، به ذكر برخي از كساني كه از اين گونه احاديث را در كتاب هاي خود آورده اند، مي پردازيم، هر چند، تقريباً، مي توان ادعا كرد كه تمام كتاب هاي معتبر حديثي اهل سنّت، حدّاقل، چند مورد از احاديث امام مهدي (عج) را ذكر كرده اند: ?- ابن سعد (متوفي ??? هـ) ?- ابن ابي شيبه (متوفي ??? هـ) ?- احمد بن حنبل (متوفي ??? هـ) ?- بخاري (متوفي ??? هـ) ?- مسلم (متوفي ??? هـ) ?- ابن ماجه (متوفي ???) ?- ابوبكر اسكافي (متوفي ??? هـ) ?- ترمذي (متوفي ??? هـ) ?- طبري (متوفي ???) ??- ابن قتيبه دينوري (متوفي ???) ??- بربهاري (متوفي ???) ??- حاكم نيشابوري (متوفي ???) ??- بيهقي (متوفي ???) ??- خطيب بغدادي (متوفي ???) ??- ابن اثير جزري (متوفي ???).[?] اوصاف امام مهدي (عج) از ديدگاه اهل سنّت اوصافي كه در كتاب هاي اهل سنّت براي امام مهدي(عليه السلام) ذكر شده، بر گرفته از احاديثي است كه آنان از پيامبر اسلام(صلي الله عليه وآله) نقل مي كنند و در كليات، با اوصاف ذكر شده در كتاب هاي علماي شيعه، فرقي ندارد. ما، در فصل هاي آينده، به آنها اشاره خواهيم كرد. در اين قسمت، به ذكر چند روايت از كتاب هاي حديثي اهل سنت، اكتفا مي كنيم: ?- عن النبي(صلي الله عليه وآله) أَنّه قال: "لا تذهب الدنيا حتّي يملك العرب رجلٌ من أهل بيتي يواطيء اسمه اسمي[?] دنيا به پايان نمي رسد، مگر آن كه مردي از اهل بيت من كه اسمش اسم من است، مالك عرب شود". ?- عن النبي(صلي الله عليه وآله): "لا تقوم الساعهُ حتّي تملأ الأرض ظلماً و جوراً و عدواناً ثم يخرج من أهل بيتي مَن يملأها قسطاً وعدلا كما ملئت ظلماً و جوراً[??] قيامت بر پا نمي شود تا اين كه زمين پر از ظلم و جور و دشمني شود و سپس از اهل بيت من، شخصي ظهور مي كند كه زمين را پر از عدل و قسط مي كند همان گونه كه پر از ظلم و جور شده بود". عدّه اي از اهل سنّت، مدعي هستند كه مهدي، همان عيسي بن مريم است و در اين مورد، به خبري واحد كه از انس بن مالك نقل شده است، استناد مي كنند ?- عبدالله بن مسعود از پيامبر(صلي الله عليه وآله) نقل مي كند كه آن حضرت فرمود: "لو لم يبق من الدنيا يوم لطول الله ذالك اليوم حتّي يبعثَ فيه رجلا منّي أوْ من أهل بيتي يملأ الارض قسطاً وعدلا كما ملئت ظلماً و جوراً[??] اگر از دنيا، فقط يك روز باقي بماند، خداوند، آن روز را طولاني مي كند تا در آن روز، مردي از من يا از اهل بيت من، مبعوث شود و زمين را پر از قسط و عدل كند، همان گونه كه پر از ظلم و جور شده بود". تفاوت مهدويّت از ديدگاه اهل سنّت با مهدويّت از ديدگاه شيعه همان گونه كه گفته شد، اهل سنّت، بالاتفاق، به مهدويّت معتقد هستند و به دليل وجود روايت هاي متواتر، ظهور حضرت مهدي (عج) در آخرالزمان را جزء اعتقادات قطعي خود مي دانند، امّا برخلاف شيعه اماميه كه معتقدند، امام مهدي (عج)، فرزند امام حسن عسكري(عليه السلام) است و هم اكنون نيز زنده و غائب است، به چند گروه تقسيم مي شوند: عدّه اي از اهل سنّت، مدعي هستند كه مهدي، همان عيسي بن مريم است و در اين مورد، به خبري واحد كه از انس بن مالك نقل شده است، استناد مي كنند.[??] تعداد اندكي نيز مدعي هستند كه مهدي، از اولاد عباس ابن عبدالمطلب است. آنان به خبر واحدي استناد مي كنند كه در كنزالعمال ذكر شده است.[??] جمعي از آنان، همانند اماميه معتقدند، كه امام مهدي (عج) از اولاد پيامبر(صلي الله عليه وآله) و فاطمه(س) است و حضرت عيسي نيز به هنگام ظهور امام مهدي (عج) به ياري او خواهد شتافت و در نماز به آن حضرت اقتدا خواهد كرد عده اي نيز معتقدند، مهدي از اولاد امام حسن مجتبي است و نه امام حسين(عليه السلام).[??] گروهي مي گويند، پدر امام مهدي، هم نام پدر پيامبر اسلام است و چون نام پدر حضرت محمد(صلي الله عليه وآله) عبدالله بود، پس مهدي بن حسن عسكري(عليه السلام)نمي تواند مهدي موعود باشد. مستند اين احتمال هم باز خبري است كه در كنزالعمال ذكر شده است.[??] جمعي از آنان، همانند اماميه معتقدند، كه امام مهدي (عج) از اولاد پيامبر(صلي الله عليه وآله) و فاطمه(س) است و حضرت عيسي نيز به هنگام ظهور امام مهدي (عج) به ياري او خواهد شتافت و در نماز به آن حضرت اقتدا خواهد كرد، چنان كه در روايت هاي متعدد آمده است: از ام سلمه نقل شده كه رسول خدا(صلي الله عليه وآله)فرمود: "المهدي من عترتي من ولد فاطمه[??] مهدي، از عترت من و از فرزندان فاطمه است". جابر بن عبدالله از پيامبر(صلي الله عليه وآله) نقل مي كند كه حضرت عيسي به هنگام ظهور مهدي (عج) نزول خواهد كرد.[??] عبدالله بن عمر مي گويد: "المهدي الذي ينزل عليه عيسي بن مريم و يصلي خلفه عيسي(عليه السلام)[??] مهدي، كسي است كه عيسي بن مريم بر او نزول مي كند و پشت سر او نماز مي خواند". اين گروه، حديثي را كه مي گويد: "مهدي، از اولاد عباس ابن عبدالمطلب است"، قبول نمي كند. ذهبي مي گويد: تفرد به محمّد بن الوليد مولي بني هاشم و كان يضع الحديث[??]اين حديث را تنها محمّد بن وليد، آزاد كرده ي بني هاشم گفته است. و او، جاعل حديث بود. البته اين گروه نيز تولّد حضرت مهدي (عج) و غيبت او را قبول ندارند. ابن حجر ادعا مي كند: "همه مسلمانان غير از اماميه، معتقدند كه مهدي غير از حجت (عج) است چون، غيبت يك شخص، آن هم با اين مدّت طولاني، از خوارق عادات است...".[??] در پاسخ گروه اخير بايد گفت: اوّلا، روايات نبوي متعدّدي وجود دارد كه امامان دوازده گانه را با نام هاي آنان به طور روشن معرفي كرده اند، پس سخن او، باطل است. از ابن عباس روايت شده كه شخصي يهودي به نام نعثل، نزد رسول خدا(صلي الله عليه وآله) آمد و سؤال هاي بسياري را مطرح كرد. او، از اوصيا نيز پرسيد. پي نوشت ها : [?]. عون المعبود، (شرح سنن ابي داود)، ج ??، ص ??? (به نقل از الطريق الي المهدي المنتظر، سعيد ايوب، ص ?). [?]. نظم المتناثر في الحديث المتواتر، ص ???? (به نقل از الطريق الي المهدي المنتظر، ص ??). [?]. البدايه و النهايه، ج ?، ص ???? [?]. الإمام المهدي(عليه السلام)، شيخ محمد باقر ايرواني، ص ??? [?]. تاريخ ابن خلدون، ج ?، ص ???? [?]. تفسير المنار، ج ??، ص ???، ج ?، ص ??? ـ ???? [?]. تاريخ ابن خلدون، ج ?، ص ???، فصل ??? [?]. در مورد كساني كه به ذكر احاديث مربوط به امام مهدي(عليه السلام)پرداخته اند، به: المهدي المنتظر في الفكر الاسلامي، ص ?? ـ ?? مراجعه شود. [?]. مسند احمد، ج ?، ص ???، ح ???? الصواعق المحرقه، ص ???? [??]. مسند احمد، ج ?، ص ??، ح ????? كنزالعمال، ج ??، ص ???، ح ?????? [??]. سنن ابي داود، ج ?، ص ??? و ???، ح ????? [??]. سنن ابن ماجه، كتاب الفتن، ح ????? [??]. كنزالعمال، ج ??، ص ???، ح ?????? [??]. اطنار المنيف، ابن قيم جوزي، ص ??? (به نقل از الامام مهدي، ميلاني، ص ??). [??]. كنزالعمال، ج ??، ص ???، ح ?????? [??]. السنن الوارده في الفتن و غوائلها و الساعه و أشراطها، عثمان بن سعيد المقري، ج ?، ص ????، نشر دارالعاصمه، رياض، چاپ اوّل، ????هـ. [??]. همان، ج ?، ص ????? [??]. الفتن، ج ?، ص ???، نعيم بن حماد المروزي، مكتبه التوحيد، قاهره، چاپ اوّل، ????? [??]. الصواعق المحرق، ابن حجر هيثمي، ج ?، ص ???، مؤسسه الرساله، بيروت، چاپ اوّل، ????? [??]. همان، ج ?، ص ???? بخش مهدويت تبيان منبع : انديشه قم 1. بغدادي، محمدامين سبائك الذهب، نسخه قديمي، ص 78. 2. اسلام و آينده جهان، مصطفي محقق راد، قم، ‌دفتر انتشارات اسلامي، چ اول، 1382ش، ص200. 3. ابن كثير، البدايه و النهايه، بيروت، دار احيا التراث العربي، 1408ق، ج 6، ص 287. (نرم افزار كتابخانه اهل بيت) 4. محمد بن يزيد قزويني، سنن ابن ماجه، تحقيق محمد فواد عبدالباقي، دارالفكر، بي تا، ج2، ص 1367. (نرم افزار كتابخانه اهل بيت) 5. هيثمي، علي بن ابي بكر، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بيروت، دارالكتب العلميه، 1408ق، ج7، ص 318. (نرم افزار كتابخانه اهل بيت) 6. سنن ابن ماجه، پيشين، ج2، ص 1368. 7. ابراهيم بن سعد الدين شافعي، ‏فرائد السمطين، بيروت، مؤسسة المحمود، چ اول، 1400ق، ج2، ص334، ح 589. (نرم افزار سيره معصومان) 8. همان، ج2، ص 314، ح 565. 9. عبدالرزاق صنعاني، المصنف، تحقيق عبدالرحمان الاعظمي، بي جا، منشورات المجلس العلمي، بيتا، ج 11، ص 372. (نرم افزار كتابخانه اهل بيت) 10. ابن اشعث سجستاني، سنن ابي داود، دارالفكر، چ اول، 1410ق، ج 2، ص 310؛(نرم افزار كتابخانه اهل بيت) محمد بن يوسف گنجي شافعي‏، البيان في أخبار صاحب الزمان‏، تهران، دار إحياء تراث أهل البيت، چ دوم، 1362ش، ص 512. (نرم افزار سيره معصومان) 11. ابن حبان، صحيح ابن حبان، موسسه الرساله، چ دوم، 1414ق، ج 15 ، ص237؛ سنن ابي داود، پيشين، ج2 ، ص310. (نرم افزار كتابخانه اهل بيت) 12. نعماني، الغيبة، تهران، مكتبة الصدوق، 1397ق، ص 87. (نرم افزار سيره معصومان) 13. سنن ابي داود، پيشين، ج2، ص 310. 14. صنعاني، پيشين، ج11، ص371. 15. ابن ابي شيبه، المصنف، دارالفكر، چ اول، 1409ق، ج8، ص679. (نرم افزار كتابخانه اهل بيت) 16. نعماني، ص 165. 17. سنن ابي داود، پيشين، ج2 ، ص 309. 18. صنعاني، پيشين، ج 11، ص372. 19 احمد بن حنبل، مسند احمد، بيروت، دار صادر، بي تا، ج3، ص37. (نرم افزار كتابخانه اهل بيت)